بروکسیسم (bruxism) به وضعیتی گفته می شود که در آن فرد دندان های خود را بر هم می ساید؛ بدون اینکه چیزی در دهانش باشد. در این حالت، دندان ها روی هم فشرده می شوند و فک به سمت جلو و عقب یا چپ و راست حرکت می کند. فرد معمولا به صورت ناخودآگاه این رفتار را انجام می دهد.

زمانی که فرد دندان هایش را بر هم می فشارد، در واقع ماهیچه های فک منقبض می شوند. اما در این وضعیت دندان ها روی هم جابه جا نمی شوند. دندان قروچه ممکن است طی روز یا در شب اتفاق بیفتد. ساییدن دندان ها روی یکدیگر در شب، چالش برانگیز تر است و کنترل آن آسان نیست.

بروکسیسم یکی از رایج ترین اختلالات خواب است. این رفتار، ناخودآگاهانه انجام می شود. درد ماهیچه های صورت، اختلالات مفصل گیجگاهی-فکی و سردرد، از جمله مشکلاتی هستند که ممکن است در اثر سایش دندان ها بر هم ایجاد شوند. در موارد حاد بروکسیسم، آرتروز مفصل گیجگاهی-فکی پیش می آید.

اثرات دندان قروچه

فشردن دندان ها بر روی هم باعث فرسوده شدن آن ها می شود. دندان ها به مرور زمان ، کوتاه، کند و دچار شکستگی می شوند. دندان قروچه باعث می شود به ماهیچه ها، بافت ها و دیگر ساختار های اطراف فک فشار وارد شود. این فشار مضاعف، اثراتی به همراه دارد:

• درد و سفت شدن فک
• درد در لثه ها
• حساس و لق شدن دندان ها
• شکستگی دندان ها
• سردرد خفیف
• صدا دار شدن مفصل های فک

ساییدن دندان ها بر هم ممکن است باعث گوش درد شود؛ چراکه ساختار های مفصل گیجگاهی-فکی به کانال گوش نزدیک هستند. از جمله علائم بروکسیسم می توان به اضطراب، افسردگی، اختلالات خوردن و بی خوابی اشاره کرد. دندان قروچه شدید باعث تخریب سطوح دندان ها می شود؛ مخصوصا در دندان های مولر (molars). البته، در برخی از افرادی که دچار بروکسیسم هستند، نشانه یا علامت خاصی وجود ندارد.

بروکسیسم یا دندان قروچه

عوامل ایجاد دندان قروچه

علت ایجاد بروکسیسم هنوز مشخص نیست ولی فاکتور های متعددی می توانند در آن نقش داشته باشند. در کودکان، زمانی که اولین دندان های شیری در می آیند و سپس در زمانی که دندان های دائمی ظاهر می شوند، عادت سایش دندان ها بر هم شکل می گیرد. البته، این رفتار زمانی که تمام دندان های دائمی به طور کامل در آمدند، متوقف می شود.

برخی افراد، زمانی که تمرکز، استرس، اضطراب یا خشم زیادی دارند، دندان های خود را بر هم می فشارند. تحقیقات نشان می دهند که ضربان قلب و فعالیت مغزی در زمان دندان قروچه افزایش پیدا می کند. در نتیجه، سستم عصبی مرکزی در ایجاد بروکسیسم نقش دارد.

دندان قروچه ممکن است مربوط به وضعیت غیر عادی بایت (bite) باشد. اگر بایت حالت نرمال نداشته باشد، دندان ها در هنگام بسته بودن دهان، به درستی روی یکدیگر قرار نمی گیرند.

ماهیچه های صورت برخی افراد، در هنگام خواب دچار انقباض می شود. از دست دادن دندان ها و یا داشتن دندان های کج و نامرتب می تواند در ایجاد دندان قروچه موثر باشد. بروکسیسم می تواند اثر جانبی مصرف برخی دارو ها مانند دارو های ضد افسردگی و آمفتامین ها باشد.

برخی اختلالات اعصاب مانند بیماری هانتینگتون یا پارکینسون، باعث ایجاد بروکسیسم می شوند. خستگی، مصرف الکل، سیگار کشیدن، آپنه خواب و خروپف در شکل گیری دندان قروچه موثرند.

نتایج حاصل از آمارگیری ها نشان می دهند که 8 درصد از بزرگسالان و بین 14 تا 29 درصد از کودکان زیر 11 سال، در هنگام خواب دندان های خود را بر هم می فشارند. بروکسیسم در بین کودکان بسیار رایج است. در کودکان ممکن است دندان قروچه به عنوان پاسخی به دندان درد یا استرس ایجاد شود. کودکان بیش فعال ممکن است از بروکسیسم هم رنج ببرند.

بروکسیسم یا دندان قروچه

تشخیص

دندانپزشک سوابق بیمار را بررسی و سپس او را معاینه می کند. از جمله نشانه هایی که دندانپزشک به دنبال آن است، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد و ناراحتی فک هنگام بیدار شدن
• فرسوده شدن دندان ها
• بزرگ شدن عضلات فک

البته باید توجه داشت که بیش از حد مسواک زدن، خمیردندان های نامناسب، نوشیدنی های اسیدی و غذا های سفت هم می توانند باعث فرسایش دندان ها شوند. خوشبختانه، دندانپزشک می تواند تشخیص دهد که فرسایش دندان ها به چه علت است.

بهترین روش تشخیص بروکسیسم، اندازه گیری های الکترومیوگرافیک (EMG) است. در این روش، سیگنال های الکتریکی عضلات فک که برای جویدن به کار می روند، اندازه گیری می شود.

برای تشخیص دندان قروچه در کودکان، دندانپزشک سوالاتی را مطرح می کند؛ مثلا اینکه آیا اضطراب دارند؟ عصبی هستند؟ در هنگام خواب چه احساسی دارند؟ پاسخ این سوالات به تشخیص صحیح دندانپزشک کمک می کند.

درمان

بسته به علت ایجاد بروکسیسم، روش درمان متفاوت است. هیچ درمان قطعی برای مشکل دندان قروچه وجود ندارد. اما می توان علائم و نشانه های آن را کاهش داد. برای درمان، علت اصلی ایجاد بروکسیسم باید برطرف شود.

فشردن و ساییدن دندان ها بر روی هم در طول روز، با افزایش آگاهی، فیزیوتراپی و ورزش های مخصوص بهبود می یابد. در مقابل، دندان قروچه در هنگام خواب به استراتژی های دیگری نیاز دارد؛ چراکه خارج از کنترل خود فرد است.

اگر علت ایجاد، استرس یا آپنه خواب (sleep apnea) باشد، با رفع این مشکلات، عادت فشردن دندان ها بر هم نیز کمتر و کمتر می شود. خواب کافی و ورزش منظم می توانند در درمان دندان قروچه موثر باشند. می توان در طول شب از محافظ های دهانی استفاده کرد تا به دندان ها آسیبی نرسد. استفاده از دارو های شل کننده عضلات نیز ممکن است به طور موقت مشکل بروکسیسم را حل کند. توصیه می شود از محافظ های دهانی که از جنس پلاستیک سخت هستند و همه دندان های فک بالا یا پایین را می پوشانند، استفاده شود. محافظ های دهانی به مرور زمان فرسوده می شوند و کارایی خود را از دست می دهند. به محض این که فرد استفاده از محافظ را متوقف کند، درد و دیگر علائم بروکسیسم ظاهر می شوند. در نتیجه، این روش درمان دائمی نیست.

روشی دیگر، استفاده از اسپلینت (splint) است. برخی از انواع اسپلینت در بالای دندان ها قرار می گیرند و برخی دیگر در پایین دندان ها. بسته به نوع طراحی، اسپلینت فک را در حالت ریلکس تری نگه می دارد و یا به عنوان سد عمل می کند. بدین صورت که با فشردن دندان ها بر هم، به جای این که دندان ها آسیب ببینند، اسپلینت دچار صدمه می شود. اسپلینت ها قابل تنظیم کردن هستند.

اگر دندان قروچه در اثر غیر هم ترازی فک یا نامرتب بودن دندان ها ایجاد شدن باشد، دندانپزشک یا ارتودنتیست تلاش می کنند تا موقعیت فک و دندان ها را تصحیح کنند.

کسانی که دندان های خود را بر هم می فشارند، بهتر است از غذا ها و نوشیدنی هایی که کافئین یا الکل بالایی دارند، پرهیز کنند. زیرا این مواد، دندان قروچه را افزایش می دهند. جویدن آدامس ممکن است باعث افزایش ساییدن دندان ها بر هم شود؛ چراکه باعث می شود حرکات ساییدن و فشردن دندان ها برهم در حافظه فرد ثبت شود.

روش دیگری که وجود دارد، قرار دادن پارچه گرم بر روی ماهیچه های فک است. با این کار، ماهیچه ها ریلکس می شوند و انقباض خود را از دست می دهند.

بروکسیسم یا دندان قروچه

پیشگیری از دندان قروچه

کنترل استرس و اضطراب می تواند در کاهش و پیشگیری از دندان قروچه موثر باشد. خواب خوب و کافی هم بی تاثیر نیست. بهتر است اتاق خواب خنک، تاریک و ساکت باشد و تلویزیون، کامپیوتر و دیگر وسایل مربوط به کار در آن وجود نداشته باشد.

ریلکس کردن در ساعات قبل از خواب و داشتن یک روتین آرامبخش می تواند از فشردن دندان ها بر روی هم در طول شب جلوگیری کند. در کودکان، حمام آب گرم، خواندن کتاب یا گوش کردن به موسیقی قبل از خواب کمک کننده است. خوابیدن به پهلو یا بر روی شکم و ورزش کردن نیز در پیشگیری از بروکسیسم موثر است.

کلام آخر

همانطور که گفته شد، علت ایجاد بروکسیسم هنوز کاملا مشخص نیست. اما می توان با رعایت بعضی نکات از ایجاد آن جلوگیری کرد. درمان و کنترل دندان قروچه به علت ایجاد آن بستگی دارد. هنوز درمان قطعی برای بروکسیسم وجود ندارد اما روش هایی درمانی هستند که علائم و نشانه های آن را کاهش می دهند. در صورتی که متوجه دندان قروچه در دیگران و یا در خودتان شدید، بهتر است به دندانپزشک مراجعه کنید؛ چراکه سایش مستمر دندان ها بر روی هم، قطعا به آن ها آسیب می رساند.