لکه های قهوه ای رنگ بر روی دندان ها، بسیار رایج هستند. به کمک برخی درمان های دندانپزشکی و تغییر شیوه زندگی می توان از شکل گیری آن ها جلوگیری کرد و یا آن ها را از بین برد. رنگ این لکه ها از زرد مایل به قهوه ای تا سیاه-قهوه ای متغیر است و در اندازه های مختلف وجود دارند. در برخی افراد این تغییر رنگ به صورت لکه و در بعضی دیگر به صورت خط ظاهر می شود.

در این مقاله، به علل تغییر رنگ دندان ها، روش های پیشگیری و راه های درمان لکه ها می پردازیم.

دلایل ایجاد لکه های قهوه ای

موارد زیر باعث ایجاد لکه های قهوه ای رنگ روی دندان ها می شوند:

غذا ها و نوشیدنی ها

بسیاری از غذاهایی که رنگ تیره ای دارند، حاوی مواد شیمیایی به نام کروموژن ها (chromogens) هستند. این مواد، مانند تانیک اسید موجود در شراب قرمز، باعث ایجاد لکه بر روی مینای دندان ها می شوند.

به مرور زمان، لکه ها بر روی دندان ها ثابت می شوند؛ مخصوصا اگر فرد بهداشت دهان و دندان را به خوبی رعایت نکند. غذا ها و نوشیدنی هایی که حاوی رنگ های مصنوعی هستند نیز می توانند رنگ دندان ها را تغییر دهند.

محصولات حاوی نیکوتین و تنباکو

محصولاتی که نیکوتین یا تنباکو دارند، حاوی ذرات میکروسکوپی هستند که به منافذ مینای دندان می چسبند. با مصرف مکرر این محصولات، ذرات روی مینای دندان تجمع پیدا می کنند و باعث ایجاد لکه و تغییر رنگ می شوند.

لکه های ناشی از کشیدن سیگار یا جویدن تنباکو، به مرور زمان تیره و تیره تر می شوند و پاک کردن آن ها از روی دندان ها دشوار است.

تارتار

هزاران باکتری که در دهان وجود دارند، دائما با بزاق دهان و ذرات غذا ترکیب می شوند و بدین ترتیب لایه ای نازک، بی رنگ و چسبناک به نام پلاک (plaque) تشکیل می شود. میزان پلاک موجود در دهان، با مسواک زدن و نخ دندان کشیدن تعدیل می شوند. در اثر مراقبت نادرست از دندان ها و عدم رعایت بهداشت دهان، پلاک به مرور زمان سخت می شود. به پلاک سفت و سخت شده تارتار (tartar) یا کلکولوس (calculus) گفته می شود. تنها دندانپزشک می تواند تارتار را از روی دندان ها پاک کند.

علاوه بر مراقبت نادرست از دندان ها، موارد زیر هم ریسک تشکیل تارتار را افزایش می دهند:

• کشیدن سیگار
• بی حرکت ماندن یا بستری بودن برای مدت طولانی
• دیابت
• تغییرات هورمونی؛ مانند تغییراتی که در هنگام بلوغ، بارداری یا قاعدگی رخ می دهد.
• دارو هایی که بزاق دهان را کم می کنند؛ مانند داروهای کنترل ایدز

پوسیدگی دندان

باکتری های موجود در پلاک و تارتار از قند موجود در مواد غذایی تغذیه می کنند. حاصل تغذیه آن ها، اسید هایی است که باعث ضعیف شدن مینای دندان ها می شود. ممکن است ماهیت چسبناک پلاک و تارتار، باعث شود این اسید ها برای مدت طولانی به دندان ها بچسبند. از آن جایی که اسید باعث تضعیف مینا می شود، لایه های زرد رنگ زیرین دندان کم کم نمایان می شوند. در نتیجه، دندان زرد یا قهوه ای رنگ به نظر می رسد. اگر پوسیدگی شدید باشد، اسید های تولید شده باعث ایجاد سوراخ (cavity) در دندان می شوند. سوراخ تشکیل شده رنگ تیره ای خواهد داشت.

باکتری ها از طریق شکستگی و ترک های ریز می توانند وارد دندان ها شوند و پوسیدگی به وجود بیاورند. در بسیاری از افراد، در گوشه های پرکردگی ها و روکش های دندان ها، پوسیدگی ایجاد می شود. سوراخ های به وجود آمده در اثر پوسیدگی معمولا دردناک هستند؛ مخصوصا اگر اندازه بزرگی داشته باشند. پوسیدگی می تواند سبب نمایان شدن ریشه یا عصب دندان بشود، در نتیجه این دندان ها به سرما و گرما حساس تر هستند.

افزایش سن

با افزایش سن، مینای سفید رنگ که از دندان محافظت می کند به تدریج از بین می رود و لایه های زیرین آن آشکار می شود. این پروسه ممکن است باعث تشکیل لکه های زرد مایل به قهوه ای بر روی دندان ها شود.

ژنتیک

رنگ طبیعی دندان های هر فرد متفاوت است. از دیگر فاکتور های مربوط به ژنتیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قدرت مینای دندان
• پاسخ مینای دندان به رنگدانه ها و اسید ها
• میزان فرسایش مینای دندان
• نقوص مادرزادی
• اختلالاتی که در شکل گیری استخوان و دندان ها مشکل ایجاد می کنند.

درمان های دندانپزشکی قبلی

پرکردگی های دندان ها، روکش ها و بریج ها، همگی پس از مدتی فرسوده می شوند و رنگ خود را از دست می دهند.

دارو های مصرفی

برخی دارو ها باعث تغییر رنگ دندان ها می شوند؛ از جمله آنتی بیوتیک تتراسایکلین و خانواده آن. لکه های دندانی ناشی از مصرف داروها در کودکان رایج است. از دیگر دارو هایی که سبب تغییر رنگ و ایجاد لکه می شوند، می توان به کلرهگزیدین اشاره کرد که نوعی دهانشویه دارویی است.

رشد کم و ناکافی مینای دندان

هیپوپلازی مینای دندان (hypoplasia) زمانی رخ می دهد که مینای دندان به درستی شکل نمی گیرد و نازک تر از حالت عادی می شود. در نتیجه این اختلال، در سطح دندان لکه های زرد مایل به قهوه ای ایجاد می شود. این اختلال ممکن است از زمان تولد و یا در سال های بعدی ایجاد شود.

از جمله فاکتور هایی که در ایجاد هیپوپلازی مینای دندان نقش دارند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف ناکافی مواد مغذی؛ مخصوصا کلسیم.
• تولد پیش از موعد نوزاد
• عفونت های باکتریایی یا ویروسی مانند آبله مرغان
• نداشتن رژیم غذایی مناسب در هنگام بارداری
• قرار گرفتن در معرض توکسین ها و ماده های آلرژی زا
• خوردن فلوراید
• صدمه به دندان

بیماری سلیاک (celiac disease)

علائم دندانی معمولا از اولین نشانه های بیماری سلیاک هستند. علائم دندانی عبارتند از:

• لکه های قهوه ای، زرد یا سفید بر روی دندان ها
• ضعیف شدن مینای دندان
• حالت شفاف و بی رنگ شدن دندان ها

این علائم معمولا در دندان های مولر و پیشین دیده می شوند.

فلوروز (مسمومیت با فلوراید)

مقادیر زیاد فلوراید باعث تغییر رنگ دندان ها می شود؛ به خصوص در کودکان زیر 8 سال. به این تغییر رنگ فلوروز (fluorosis) گفته می شود. در فلوروز، لکه و خط های سفید یا خاکستری بر روی دندان ها به وجود می آید. در موارد حاد، فلوروز لکه های قهوه ای تیره بر روی دندان ها ایجاد می کند. ممکن است علائم فلوروز مشابه با پوسیدگی دندان باشد.

درمان لکه های قهوه ای روی دندان ها

برای انتخاب بهترین روش درمان، ابتدا باید علت ایجاد لکه ها مشخص شود. موارد زیر، در از بین بردن لکه های ناشی از غذا ها، نوشیدنی ها و عاداتی مانند سیگار کشیدن، به کار می روند:

• هر چند روز یکبار، دندان های خود را با مخلوطی از جوش شیرین و آب مسواک بزنید.
• هر چند روز یکبار، از دهانشویه های حاوی هیدروژن پراکسید استفاده کنید.

محصولات زیادی برای از بین بردن لکه روی دندان ها وجود دارد. معمولا پس از 1 تا 2 هفته استفاده از آن ها، نتایج قابل مشاهده هستند. برخی از این محصولات عبارتند از:

• دهانشویه های سفید کننده حاوی هیدروژن پراکسید
• خمیردندان های سفید کننده حاوی سدیم هیپوکلریت
• نوار های سفید کننده حاوی کاربامید پراکسید

اگر تغییر رنگ و لکه ها ناشی از بیماری خاص یا تارتار تجمع یافته باشند، باید به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک از وسیله مخصوصی برای تراشیدن و برداشتن تارتار و پلاک روی دندان ها استفاده می کند. همچنین، با انجام پروسه هایی دندان هایتان را سفید تر می کند.

تغییر رنگ دندان ناشی از بیماری سلیاک، دائمی است. در مقابل، لکه های ناشی از فلوروز یا پوسیدگی دندان قابل درمان هستند. در مورد لکه هایی که پاک کردن آن ها دشوار است، دندانپزشک ممکن است بتواند با انجام پروسه های زیر، تغییر رنگ را پنهان کند و یا از ایجاد لکه های بیشتر جلوگیری کند:

• پرکردگی های کامپوزیت سفید رنگ
• ونیر ها
• روکش های دندانی

پیشگیری

آسان ترین روش پیشگیری از لکه های قهوه ای بر روی دندان ها، رعایت بهداشت دهان و دندان است. توصیه می شود از نکات زیر پیروی کنید:

• 2 بار در روز، هر بار برای 2 دقیقه دندان های خود را با خمیردندان حاوی فلوراید مسواک بزنید.
• هر روز نخ دندان بکشید.
• پس از صرف هر وعده غذایی، دهان خود را با آب شست و شو دهید و یا مسواک بزنید؛ مخصوصا اگر غذایی که خورده اید حاوی قند، کروموژن یا تانین است.
• از دهانشویه های حاوی فلوراید استفاده کنید.
• به طور منظم، برای انجام چکاپ به دندانپزشک مراجعه کنید.
• استفاده از محصولات حاوی نیکوتین یا تنباکو را متوقف کنید.
• برای نوشیدن مایعات به جز آب از نی استفاده کنید.
• اگر عادتی دارید که برای سلامت دندان هایتان خطرناک است، به دندانپزشک خود اطلاع دهید؛ مانند دندان قروچه.

برخی مواد می توانند مینای دندان را ضعیف کنند و باعث ایجاو لکه شوند. از مصرف آن ها بپرهیزید:

• غذا ها و نوشیدنی های حاوی قند زیاد
• غذا های دارای رنگ مصنوعی
• قهوه یا چای
• شراب قرمز
• آب میوه های تیره رنگ
• مرکبات و آبمیوه آن ها
• سس های تیره رنگ مانند سس سویا یا سس گوجه فرنگی

مصرف برخی مواد غذایی، مینای دندان را تقویت می کند. این مواد معمولا حاوی فیبر بالایی هستند و باکتری ها و پلاک روی دندان ها را پاک می کنند. برخی مواد هم مانند سدی در برابر پلاک عمل می کنند و یا حاوی مواد شیمیایی هستند که اسید موجود در دهان را خنثی می کند. در نتیجه، اسید به مینای دندان آسیب نمی زند.

غذا هایی که ممکن است از ایجاد لکه روی دندان ها جلوگیری کنند، عبارتند از:

• سبزیجات مانند اسفناج و بروکلی
• پنیر ها و ماست های تخمیری
• میوه ها و سبزیجاتی که فیبر بالایی دارند؛ مانند سیب، هلو و کرفس
• مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدانت مانند هویج، زنجفیل و سیر
• آجیل

کلام آخر

لکه های قهوه ای رنگ روی دندان ها معمولا ناشی از عدم رعایت بهداشت دهان، سیگار کشیدن و یا خوردن مواد غذایی تیره رنگ است. بیشتر این لکه ها به آسانی از روی دندان ها پاک می شود. در موارد نادر، لکه ها به دلیل مصرف دارویی خاص بر روی دندان ها ایجاد شده اند.

اگر لکه های قهوه ای دندان ها، همراه با علائم دیگری باشد، باید به دندانپزشک مراجعه کرد. دندانپزشک با معاینه دندان های فرد می تواند علت تغییر رنگ را تشخیص دهد و در صورت نیاز درمان را آغاز می کند.