مراحل پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان (tooth decay)، فرآیند خراب شدن ساختمان دندان است که در نهایت می تواند باعث کرم خوردگی، آبسه و یا افتادن دندان شود. این فرآیند، در اثر رشد نوع خاصی از باکتری در پلاک  (dental plaque) آغاز می شود. این باکتری، قند موجود در غذا ها را به اسید تبدیل می کند. اگر به مرور زمان، پلاک و تارتار (tartar) در دهان تجمع پیدا کند، اسید تولید شده سبب خرابی دندان ها می شود. به همین دلیل است که رعایت بهداشت دهان و دندان نقش به سزایی در جلوگیری از پوسیدگی دارد.

پوسیدگی دندان، مراحل مختلفی دارد. در ادامه، این مراحل را بررسی و روش های درمانی را نیز معرفی می کنیم. همچنین، در مورد پیشگیری از بروز پوسیدگی، راهکار هایی را در اختیار شما می گذاریم.

مراحل پوسیدگی دندان

مراحل پوسیدگی دندان

پلاک دندانی (dental plaque)، نقش مهمی را در ایجاد پوسیدگی ایفا می کند. پلاک لایه ای نازک و چسبناک است که سطح دندان ها را می پوشاند. همچنین، حاوی انواع مختلف باکتری ها، ذرات ریز غذا و بزاق دهان است.

اگر دندان ها به طور منظم تمیز نشوند، پلاک تجمع پیدا می کند و به تدریج سفت و سخت می شود. به پلاک سفت شده، تارتار (tartar) گفته می شود. حضور تارتار در دهان، شرایط بهتری را برای رشد باکتری فراهم می کند.

به طور کلی، پوسیدگی دندان پنج مرحله دارد که به شرح زیر است:

مرحله اول: از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان (initial demineralization)

خارجی ترین لایه دندان از بافتی به نام مینا (enamel) تشکیل شده است. مینا، سخت ترین ماده موجود در بدن است و قسمت اعظم آن را مواد معدنی تشکیل می دهد. اگر دندان برای مدت طولانی با اسید تولید شده از باکتری های پلاک، تماس داشته باشد، مینای دندان به تدریج مواد معدنی خود را از دست می دهد. با از دست دادن این مواد، لکه های سفید رنگی روی دندان پدیدار می شود. تشکیل این لکه های سفید از اولین نشانه های پوسیدگی دندان است.

مرحله دوم: پوسیدگی مینای دندان (enamel decay)

اگر فرآیند پوسیدگی متوقف نشود، مینای دندان بیشتر تجزیه می شود. لکه های سفید تغییر رنگ پیدا می کنند و کم کم قهوه ای می شوند. از آنجایی که مینا بسیار ضعیف شده، حفراتی کوچکی (dental caries) در دندان به وجود می آید. دندان پزشک می تواند این حفره ها را پر کند.

مرحله سوم: پوسیدگی عاج دندان (dentin decay)

عاج، لایه زیرین مینای دندان است. عاج دندان از مینا نرم تر است و به همین دلیل، نسبت به اسید حساسیت بیشتری دارد. اگر پوسیدگی به لایه عاج دندان برسد، با سرعت بیشتری شروع به پیشرفت می کند. همچنین، عاج دارای لوله هایی که به اعصاب دندان راه دارند. بنابراین، وقتی عاج دندان پوسیده شود، حساسیت دندان بالاتر می رود. برای مثال، خوردن یا نوشیدن غذا های سرد و داغ، باعث ایجاد درد و ناراحتی در دندان پوسیده می شود.

مرحله چهارم: تخریب پالپ دندان (pulp damage)

پالپ، داخلی ترین لایه دندان است و اعصاب و موی رگ های خونی را در بر می گیرد. اعصاب موجود در پالپ دندان، احساس را ایجاد می کنند. اگر پالپ صدمه ببیند، ملتهب و متورم می شود. از آن جایی که بافت های اطراف آن امکان گسترش و انبساط ندارند، پالپ متورم بر اعصاب فشار وارد می کند و باعث ایجاد درد و ناراحتی می شود.

مرحله پنجم: آبسه (abscess)

زمانی که پوسیدگی به پالپ دندان می رسد، باکتری می تواند ایجاد عفونت کند. افزایش التهاب در دندان باعث به وجود آمدن کیسه ای پر از چرک (pus) می شود که به آن آبسه (abscess) می گویند. آبسه دندان می تواند درد های شدیدی ایجاد کند. از دیگر نشانه های وجود آبسه می تواند تورم لثه و فک، تب و التهاب گره های لنفاوی گردن را نام برد.

آبسه دندان باید هر چه سریع تر درمان شود چراکه عفونت می تواند به استخوان های فک و دیگر بخش های صورت و گردن نیز، گسترش بیابد. در مواردی، برای درمان آبسه باید دندان پوسیده، کشیده شود.

مراحل پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان در کودکان

کودکان هم ممکن است پوسیدگی دندان را تجربه کنند. در واقع، یکی از رایج ترین مشکلات مزمن کودکان، پوسیدگی دندان است. از آن جایی که مینای دندان های شیری کودکان، نازک تر و حساس تر از بزرگسالان است، امکان دارد کودکان بیشتر دچار پوسیدگی دندان شوند. از آن جایی که اسید تولید شده از مواد قندی، فرآیند پوسیدگی را آغاز می کند، باید میزان مصرف مواد شیرین در کودکان کنترل شود. همچنین، باید از سنین پایین طریقه صحیح نگه داری از دندان ها به کودکان آموزش داده شود. با این که دندان های شیری در نهایت می افتند، سالم نگه داشتن آن ها بسیار مهم است. دندان های شیری علاوه بر نقشی که در جویدن غذا و صحبت کردن دارند، جایگاه خود را برای دندان های دائمی سالم نگه می دارند. اگر دندان های شیری پوسیده شوند، دندان های دائمی نیز به درستی رشد نخواهند کرد.

مراحل پوسیدگی دندان

روش های درمانی

روش درمانی برای هر مرحله از پوسیدگی متفاوت است.

از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان (initial demineralization)

اگر درمان در این مرحله آغاز شود، دندان می تواند به طور کامل بهبود پیدا کند. برای درمان در این مرحله، از فلوراید (fluoride) استفاده می شود. درمان با فلوراید می تواند توسط دندان پزشک، در کلینیک انجام شود. فلوراید معمولا به صورت ژل یا وارنیش روی دندان مورد نظر قرار می گیرد. فلوراید، مینای دندان را تقویت می کند و مقاومت آن را در برابر اسید تولید شده از باکتری، بالا می برد. در بعضی خمیر دندان ها و همچنین آب لوله کشی نیز، مقداری فلوراید وجود دارد.

پوسیدگی مینای دندان (enamel decay)

در این مرحله از پوسیدگی، حفراتی در دندان تشکیل شده اند. درمان این مرحله شامل پر کردن این حفرات است. برای انجام این روش درمانی، دندان پزشک ابتدا با وسیله ای مخصوص، نواحی پوسیده شده را تمیز می کند. سپس، حفرات دندان از موادی مانند رزین، سرامیک یا آمالگام (amalgam) پر می شوند. این مواد معمولا به رنگ خود دندان هستند.

پوسیدگی عاج دندان (dentin decay)

عاج، نرم تر از مینای دندان است؛ بنابراین در این مرحله، پوسیدگی با سرعت بیشتری پیشرفت می کند. اگر تشخیص زود صورت بگیرد، می توان از پرکردگی برای درمان پوسیدگی استفاده کرد. اما در مواردی که خرابی دندان پیشرفته تر شده، روکش دندان گزینه بهتری برای درمان است.

روکش دندان (crown)، بر روی قسمتی از دندان که خارج لثه است، قرار می گیرد. قبل از قرار دادن روکش، قسمت پوسیده شده، برداشته می شود. برخی از نواحی سالم دندان هم ممکن است تراشیده شود تا روکش بهتر بر روی دندان قرار بگیرد.

تخریب پالپ دندان (pulp damage)

اگر پوسیدگی به پالپ دندان رسیده باشد، عصب کشی یا روت کانال (root canal) انجام می شود. در حین پروسه روت کانال، پالپ تخریب شده برداشته می شود. سپس، قسمت های پوسیده دندان تراشیده می شود و پرکردگی در محل مورد نیاز قرار می گیرد. در آخر، روکش دندان گذاشته می شود.

آبسه (abscess)

اگر آبسه دندانی به وجود آمده باشد، ابتدا عصب کشی انجام می شود. دندان پزشک، قسمت های عفونی را بر می دارد. در مواردی، ممکن است کار به کشیدن دندان بکشد. همچنین، آنتی بیوتیک هایی برای درمان آبسه تجویز می شوند. مصرف آنتی بیوتیک به کشته شدن باکتری ها کمک می کند.

مراحل پوسیدگی دندان

پیشگیری

رعایت بهداشت دهان و دندان نقش مهمی در پیشگیری از پوسیدگی دارد. موارد دیگری که در حفظ سلامت دندان ها نقش دارند، عبارتند از:

• مراجعه منظم به دندان پزشک. دندان پزشک با معاینه دندان ها، می تواند خیلی سریع پوسیدگی را تشخیص دهد و آن را درمان کند. توصیه می شود که هر شش ماه یکبار، برای چکاپ و تمیز کردن دندان ها، به دندان پزشک مراجعه کنید.
• مسواک زدن. توصیه می شود که حداقل دو بار در روز دندان های خود را مسواک بزنید. به علاوه، می توانید از خمیر دندان های حاوی فلوراید استفاده کنید.
• کاهش مصرف مواد قندی در رژیم غذایی. بهتر است از مواد غذایی که مقدار زیادی قند دارند، کمتر استفاده کنید.
• تعداد میان وعده هایتان را کاهش دهید. با انجام این کار، قند به مقدار کافی در اختیار باکتری ها قرار نمی گیرد و اسید کمتری تولید می شود.

چه زمان باید به دندان پزشک مراجعه کرد؟

در مراحل نخست پوسیدگی دندان، فرد معمولا نشانه یا علامت خاصی را مشاهده نمی کند. برای همین است که مراجعه منظم به دندان پزشک تا این حد اهمیت دارد. دندان پزشک می تواند پوسیدگی دندان را، حتی در مراحل اولیه، تشخیص دهد و درمان را به موقع آغاز کند.

اگر یکی از دندان های شما حساس شده و یا دچار دندان درد شده اید، حتما به دندان پزشک مراجعه کنید. حساس شدن، احساس درد و التهاب لثه اطراف دندان می توانند از نشانه های وجود پوسیدگی باشند.

کلام آخر

پوسیدگی دندان، در اثر فعالیت باکتری موجود در پلاک ایجاد می شود. باکتری قند را به اسید تبدیل می کند و اسید تولید شده می تواند باعث خرابی دندان بشود. همانطور که گفته شد، پوسیدگی دندان پنج مرحله دارد و  روش درمانی برای هر مرحله، تا حدی متفاوت است. راه های زیادی برای پیشگیری از خراب شدن و پوسیدگی دندان وجود دارد. رعایت بهداشت دهان نقش به سزایی در پیشگیری ایفا می کند. مصرف کمتر مواد قندی و مراجعه منظم به دندان پزشک نیز، از موارد بسیار مهم هستند.