آیا دهانشویه مضر است؟

دهانشویه (mouthwash) یا همان محلول شست و شوی دهان، معمولا حاوی مواد ضد باکتریایی است و بین دندان های شما را تمیز می کند. مواد دیگری نیز برای اضافه کردن طعم، در دهانشویه یافت می شوند. برخی انواع دهانشویه دارای الکل، به عنوان یک ماده غیر فعال، هستند و برخی دیگر الکل ندارند.

در برخی افراد، استفاده از دهانشویه می تواند عوارض جانبی داشته باشد. این عوارض و معایب ممکن است از مزایای دهانشویه بیشتر باشند. بعضی افراد نیز، نگرانی هایی در مورد رنگ های شیمیایی و اسانس های به کار رفته در دهانشویه دارند.

پس به طور کلی، همه انواع دهانشویه ها مضر نیستند. در ادامه این مقاله، به اثرات جانبی و نحوه استفاده از محلول های شست و شوی دهان می پردازیم.

عوارض جانبی دهانشویه های دارای الکل

الکل به عنوان ماده ای نگهدارنده و حامل سایر مواد فعال در دهانشویه، به کار می رود. پس علت وجود الکل، خاصیت ضدعفونی کنندگی آن نیست. باید توجه داشت که همه افراد، این عوارض جانبی را تجربه نمی کنند و فرمولاسیون های مختلف دهانشویه، اثرات جانبی متفاوتی می توانند داشته باشند.

می تواند آفت ایجاد کند و یا باعث تحریک آن ها شود

ماده ای با نام سدیم لوریل سولفات (SLS) در برخی خمیر دندان ها و دهانشویه ها، برای تولید کف وجود دارد. اگر مستعد بروز آفت های دهانی (canker sores) هستید، استفاده از محصولات دهان و دندانی که حاوی SLS هستند، می تواند باعث ایجاد آفت یا تحریک آن ها شود. این ماده برای افرادی که در حال انجام شیمی درمانی هستند نیز، محرک است.

البته ممکن است به سدیم لوریل سولفات هیچ حساسیتی نداشته باشید و این عوارض را تجربه نکنید.

می تواند باعث خشکی دهان شود

خشکی دهان (xerostomia) به وضعیتی گفته می شود که در آن غدد بزاقی به اندازه کافی بزاق ترشح نمی کنند. بزاق دهان در جلوگیری از پوسیدگی دندان ها نقش دارد. اگر دچار خشکی دهان شده اید، بهتر است از دهانشویه ای که حاوی فلوراید است، استفاده نمایید. اما از طرفی، دهاشویه ای که بر پایه الکل است، علائم خشکی دهان را وخیم تر می کند.

ممکن است در هنگام استفاده از دهانشویه، احساس سوزش یا درد داشته باشید

برخی افراد، هنگام استفاده از دهانشویه های الکلی احساس سوزش یا ناراحتی ندارند. در مقابل، بعضی افراد سوزش شدیدی را تجربه می کنند. برخی دهانشویه ها، حاوی 25% الکل هستند که احساس سوزش را تشدید می کند.

اثرات جانبی دهانشویه های بدون الکل

برخی عوارض جانبی محلول شست و شوی دهان، به وجود یا عدم وجود الکل در فرمولاسیون بستگی ندارد.

ممکن است میکروب های مفید دهان را از بین ببرد

هر نوع دهانشویه ای، الکلی یا غیر الکلی، می تواند میزان زیادی از باکتری های دهان را از بین ببرد. برخی باکتری های موجود در دهان باعث ایجاد بوی بد و پوسیدگی دندان ها می شوند. اما، باکتری هایی هم در دهان وجود دارند که به تجزیه مواد غذایی کمک می کنند و در حفظ سلامتی لثه ها و دندان ها نقش دارند. بنابراین، از بین بردن تمام باکتری های دهان کار درستی نیست. به همین دلیل، دهانشویه هایی که خاصیت ضدعفونی کننده ملایمی دارند، مناسب ترند.

ممکن است باعث ایجاد لکه بر روی دندان ها شود

رایج ترین عارضه جانبی ناشی از دهانشویه، ایجاد لکه بر روی دندان ها است. محلول های شست و شوی دهانی که حاوی کلر هگزیدین (CHX) هستند (فقط با نسخه تجویز می شود)، بیشتر ممکن است باعث ایجاد لکه شوند. همچنین، وجود رنگ در دهانشویه ها، احتمال لک شدن دندان ها را افزایش می دهد.

ممکن است احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهد

دهانشویه ها ممکن است حاوی ترکیبات مصنوعی باشند که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می دهند. تحقیقات نشان داده اند که افرادی که به طور منظم از محلول های شست و شوی دهان استفاده می کنند، با احتمال بیشتری به سرطان های سر و گردن مبتلا می شوند. البته، تحقیقات بیشتری برای اثبات این موضوع لازم است.

علائم استفاده بی رویه از دهانشویه ها

استفاده بیش از حد از دهانشویه ها می تواند مضر باشد. دستور العمل اکثر دهان شویه های بدون نسخه معمولا توصیه می کنند که 2 بار در روز، در کنار مسواک و نخ دندان، باید از آن ها استفاده کرد. اما برخی افراد، برای داشتن دهانی خوش بو تر و تمیز تر، بیشتر از محلول ها استفاده می نمایند.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، باید استفاده از دهانشویه را متوقف کنید:

• آفت های دهانی ملتهب و مقاوم
• خون ریزی از لثه ها، هنگام استفاده از دهانشویه
• علائم خشکی دهان
• احساس درد و حساسیت در هنگام مسواک زدن، پس از استفاده از دهانشویه
• لک شدن دندان ها

چه کسانی نباید از دهانشویه استفاده کنند؟

کودکان زیر شش سال اصلا نباید از دهانشویه استفاده نمایند. کودکان بالای شش سال نیز، باید در حضور فرد بزرگسال این کار را انجام دهند. اگر در دهانتان زخم های کوچکی وجود دارد، سیستم ایمنی شما به خوبی کار نمی کند و یا در حال انجام شیمی درمانی هستید، بهتر است از محلول های شست و شوی دهان بپرهیزید.

اگر به هر یک از مواد داخل دهانشویه حساسیت دارید (مانند فلومنتول، زایلتول یا SLS)، قبل از استفاده از محلول شست و شو، مواد داخل آن را بررسی کنید.

آیا استفاده از دهانشویه ضروری است؟

محلول های شست و شوی دهان، مزایای زیادی دارند. از جمله فواید دهانشویه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خوش بو کردن دهان و درمان هالیتوز (بوی بد دهان)
• کاهش احتمال ابتلا به ژنژیویت (بیماری لثه)
• کاهش تجمع پلاک (plaque) و جلوگیری از پوسیدگی دندان ها
• سفید تر کردن دندان ها

البته، باید توجه داشت که دهانشویه هیچ گاه نمی تواند جایگزینی برای مسواک زدن و نخ دندان کشیدن باشد.

روش های جایگزین استفاده از دهانشویه

روش های دیگری می توانند جایگزین دهانشویه شوند. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، 2 بار در روز، فواید بیشتر و عوارض جانبی کمتری دارد. به علاوه، می توانید از دندانپزشک خود در مورد محلول های شست و شوی دهان نسخه دار سوال کنید. این دهانشویه ها، حاوی مقدار بیشتری از برخی مواد فعال هستند. به همین دلیل، ممکن است برای استفاده موقت یا درمان برخی مشکلات دهان مناسب تر باشند. دهانشویه های تخصصی تر معمولا برای درمان مشکلات زیر، تجویز می شوند:

• علائم خشکی دهان
• پیشگیری از بیماری لثه
• کاهش درد ناشی از آفت ها یا زخم های کوچک درون دهان
• جلوگیری از عفونت و خشک شدن حفره دندان پس از کشیدن یا عمل جراحی

خلاصه

همانطور که گفته شد، دهانشویه ها ممکن است اثرات جانبی داشته باشند. برخی از این عوارض، به دلیل مواد موجود در دهانشویه (مانند الکل) اتفاق می افتند. به طور کلی، دهانشویه برای سلامتی شما مضر نیست و آسیبی به شما نمی رساند. استفاده از آن در روتین بهداشت دهان و دندان، اختیاری است و به سلیقه شما بستگی دارد.

اگر از بوی بد دهان رنج می برید، نگران تجمع پلاک و ابتلا به بیماری لثه هستید و یا می خواهید سلامت دندان های خود را ارتقاء دهید، می توانید راجع به استفاده از دهانشویه با دندانپزشک خود مشورت کنید.

همه افراد بوی بد دهان را تجربه کرده اند. به بوی بد دهان، هالیتوز (halitosis) گفته می شود. بوی بد ممکن است ناشی از دندان ها، دهان و یا بیماری زمینه ای فرد باشد.

بوی بد دهان می تواند موقتی و یا به صورت مزمن باشد. بر اساس نتایج آماری، حداقل 50% از بزرگسالان هالیتوز را تجربه کرده اند.

علائم بدبویی دهان چیست؟

علاوه بر بوی بد، ممکن است مزه بدی را در دهان خود احساس کنید. اگر بوی بد دهان به خاطر بیماری یا مشکل زمینه ای به وجود آمده باشد، ممکن است برای مدت طولانی باقی بماند؛ حتی اگر دندان هایتان را خوب مسواک بزنید و از دهانشویه استفاده کنید.

بوی بد به چه علت ایجاد می شود؟

عدم رعایت بهداشت دهان و دندان

باکتری های موجود در دهان، ذرات مواد غذایی را که در دهان باقی مانده است، تجزیه می کنند. مجموع باکتری ها و ذرات غذای فاسد شده بوی بدی را در دهان ایجاد می کنند. مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، ذرات غذا را قبل از فاسد شدن از دهان خارج می کند.

به علاوه، مسواک زدن پلاک تجمع یافته در اطراف دندان ها را نیز، پاک می کند و از بین می برد. پلاک (plaque)، لایه ای نازک و چسبناک است که در اطراف دندان ها تجمع می یابد و بوی بدی ایجاد می کند. پلاک می تواند باعث پوسیدگی دندان ها و بیماری پریودنتال (بیماری لثه) شود. همچنین، اگر از دنچر (denture) یا دندان مصنوعی استفاده می کنید، باید هر شب آن را تمیز کنید. در غیر این صورت دهانتان بد بو خواهد شد.

غذا ها و نوشیدنی های قوی

زمانی که موادغذایی مانند پیاز، سیر و یا دیگر غذا هایی را که بوی زیادی دارند، مصرف می کنید، معده شما در زمان هضم روغن های موجود در غذا را جذب می کند. این روغن ها وارد جریان خون می شوند و به ریه ها می روند. در نتیجه، در بازدم شما بویی ظاهر می شود که می تواند تا 72 ساعت باقی بماند. مصرف نوشیدنی هایی که بوی زیادی دارند نیز می تواند در دهان بوی بدی ایجاد کند؛ مانند قهوه.

سیگار کشیدن

کشیدن سیگار بوی بدی در دهان به وجود میاورد و دهان را خشک می کند. خشکی دهان، بوی بد را تشدید می کند.

خشکی دهان

خشکی دهان زمانی اتفاق می افتد که بزاق به اندازه کافی ترشح نشود. بزاق دهان در تمیز نگه داشتن و کاهش بوی بد دهان نقش به سزایی دارد. اگر اختلالی در غدد بزاقی دهانتان پیش آمده باشد، با دهان باز بخوابید و یا از دارو های خاصی استفاده نمایید، ممکن است به خشکی دهان دچار شوید. دارو هایی که برای فشار خون بالا و یا مشکلات ادراری تجویز می شوند، معمولا خشکی دهان هم ایجاد می کنند.

بیماری پریودنتال

بیماری پریودنتال یا بیماری لثه زمانی اتفاق می افتد که پلاک از روی دندان ها پاک نشود و در دهان تجمع یابد. به مرور زمان پلاک سخت می شود و تارتار (tartar) را به وجود می آورد. تارتار با مسواک و نخ دندان از بین نمی رود و تلاش برای پاک کردن آن با مسواک فقط به التهاب و ورم لثه ها می انجامد.

تارتار باعث ایجاد فضا های خالی و پاکت هایی میان دندان ها و لثه ها می شود. غذا، باکتری و پلاک در این پاکت ها تجمع پیدا می کند و در نتیجه بوی بدی ایجاد می شود.

مشکلات سینوس، دهان و حلق

بوی بد دهان می تواند به دلایل زیر ایجاد شود:

• عفونت سینوس
• برونشیت مزمن (chronic bronchitis)
• عفونت در قسمت بالایی یا پایینی دستگاه تنفسی

سنگ های لوزه (tonsil stones) معمولا باعث تجمع باکتری ها می شوند که می تواند عامل ایجاد بوی بد دهان باشد.

بیماری ها

بوی غیرعادی دهان می تواند نشانگر برخی بیماری ها باشد؛ مانند:

• بیماری یا نارسایی کلیوی
• بیماری یا نارسایی کبدی
• دیابت
• آپنه خواب
• رفلاکس معده (GERD) که رایج ترین علت ایجاد هالیتوز است.

بوی بد دهان یا هالیتوز چگونه تشخیص داده می شود؟

دندانپزشک بازدم شما را بو می کند و سوالاتی در مورد مشکل شما مطرح می کند. معمولا برای تشخیص هالیتوز یا بوی بد دهان، باید اول صبح، قبل از مسواک زدن به دندانپزشک مراجعه کنید.

دندانپزشک سوالاتی در مورد تعداد دفعات و نحوه ای که مسواک می زنید و نخ دندان می کشید، نوع غذا هایی که می خورید و آلرژی یا بیماری هایی که به آن دچار هستید، مطرح می کند. اگر هنگام خواب خر و پف می کنید یا داروی خاصی مصرف می کنید، با دندانپزشک در میان بگذارید.

برای تشخیص علت بوی بد دهان، دندانپزشک دهان، بینی و زبان شما را بو می کند تا منبع بدبویی مشخص شود. اگر منبع بوی بد دندان ها، زبان و به طور کلی دهانتان نباشد، دندانپزشک شما را به پزشک خانواده ارجاع می دهد.

بوی بد دهان چگونه درمان می شود؟

اگر بوی بد دهان به علت تجمع پلاک ایجاد شده باشد، جرم گیری و تمیز کردن دندان ها می تواند این مشکل را حل کند. اگر به بیماری پریودنتال مبتلا شده باشید، جرم گیری عمیق دندان ها ضروری است.

درمان بیماری و مشکلات زمینه ای مانند عفونت سینوس یا بیماری کلیه نیز می تواند بوی بد دهان را بهبود ببخشد. ممکن است دندانپزشک پیشنهاد استفاده از بزاق مصنوعی را به شما بدهد و یا از شما بخواهد تا بیشتر آب بنوشید. در این صورت، از خشکی دهان جلوگیری می شود و بوی بد تا حدی از بین می رود.

چگونه می توان از بوی بد دهان جلوگیری کرد؟

برای جلوگیری از بدبو شدن دهان، باید روزی 2 مرتبه دندان های خود را مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. از دهانشویه های آنتی میکروبیال برای کشتن باکتری های دهان استفاده کنید. تمیز کردن زبان با مسواک نیز به از بین بردن باکتری ها کمک می کند.

به اندازه کافی آب بنوشید تا بدنتان کم آب نشود. به علاوه، نوشیدن آب ذرات غذایی باقی مانده در دهان را با خود می شوید و می برد. اگر سیگار می کشید، سعی بر ترک آن داشته باشید چراکه با کنار گذاشتن این عادت، دهان شما دوباره مرطوب می شود و بوی بد آن از بین می رود.

برخی عادت ها در جلوگیری از بد بو شدن دهان نقش دارند؛ مانند:

• دنچر ها، گارد های دهانی و ریتینر های خود را به طور مرتب تمیز کنید.
• هر 3 ماه یکبار مسواک خود را عوض کنید.
• هر 6 ماه، به دندانپزشک مراجعه کنید تا از سلامت دندان های خود مطمئن شوید.

کلام آخر

همانطور که گفته شد، عوامل متعددی می توانند بوی بد دهان را ایجاد کنند. ممکن است عامل ایجاد بو، بیماری یا مشکل زمینه ای باشد. در این صورت، با مراجعه به پزشک و درمان بیماری، بوی بد دهان نیز به تبع از بین خواهد رفت. رعایت بهداشت دهان و دندان نقش به سزایی در کنترل و پیشگیری از بوی بد دهان دارد. بهتر است برای چکاپ روتین و جرم گیری دندان ها، هر 6 ماه یکبار به دندانپزشک مراجعه کنید.

برخی اوقات، در دندان هایتان احساس خارش می کنید. اما آیا واقعا می شود که دندان ها خارش داشته باشند؟ ممکن است سایر حس ها، مانند درد را به صورت خارش احساس کنید؛ یا این که بافت های اطراف دندان ها به خارش افتاده باشند و شما به اشتباه آن را در دندان هایتان حس کنید. خارش در لثه ها می تواند به احساس خارش در دندان ها بینجامد.

در ادامه، بیشتر به دلایل و علل خارش می پردازیم و روش هایی برای درمان آن معرفی می کنیم.

دلایل ایجاد حس خارش در دندان

عوامل متعددی می توانند باعث ایجاد این حس شوند. برخی از آن ها عبارتند از:

آلرژی و حساسیت

آلرژی و حساسیت می تواند باعث التهاب، ورم و خارش بافت های داخلی دهان شود. سندروم آلرژی دهانی (PFAS)، اختلالی است که در آن اگر فرد ماده غذایی را بخورد که با سیستم ایمنی اش سازگار نیست، دچار التهاب و خارش در ناحیه دهان می شود.

در مواقعی، سقف دهان یا لثه ها احساس خارش دارند و فرد به اشتباه این احساس را می کند که دندان هایش نیز، می خارند.

برای مثال، امکان دارد که شما به توت فرنگی حساسیت داشته باشید؛ بدون آن که خودتان اگاه باشید. به همین دلیل، با خوردن توت فرنگی گلو، دهان و لثه های شما شروع به ورم کردن می کنند و ملتهب می شوند. همین التهاب و ورم باعث می شود که شما در دندان ها و بافت های نرم اطراف آن احساس خارش بکنید.

تجمع پلاک (plague)

هنگامی که پلاک در اطراف خط لثه تجمع پیدا می کند، حسی شبیه به خارش در لثه ها ایجاد می شود. در چنین مواقعی، فرد احساس می کند که علاوه بر لثه ها، دندان هایش نیز می خارند.

بیماری لثه

بیماری لثه باعث حساس شدن دندان ها می شود. افزایش حساسیت دندان ها، حس خارش را تشدید می کند. باکتری های موجود در دهان می توانند باعث التهاب لثه ها و ایجاد ژنژیویت (gingivitis) شوند. اگر درمان به موقع صورت نگیرد، بیماری پیشرفت می کند و به نوع حاد تری به نام پریودنتیت (periodontitis) تبدیل می شود.

پیشرفت بیماری لثه، معمولا علامت و نشانه خاصی ندارد. امکان دارد لثه ها کمی ملتهب شوند و مقدار کمی خون ریزی کنند. به همین دلیل، بیماری پریودنتال، به پیشرفت خود ادامه می دهد و مشکلات جدی تری را ایجاد می کند. برای مثال، پریودنتیت می تواند به از بین رفتن دندان ها، تحلیل لثه و استخوان فک بینجامد.

عوارض جانبی برخی درمان های پزشکی

آیا به تازگی دندان تان را پر کرده اید؟ و یا یکی از دندان هایتان را عصب کشی کرده اید؟ بعضی اوقات، پس از انجام درمان های دندان پزشکی یا پزشکی، بدن شما به اشتباه فکر می کند که دندان ها و لثه هایتان دچار آسیب شده است. در زمان بهبود این آسیب، پاسخ بدن به صدمه و جراحت باعث ایجاد حس خارش می شود.

آسیب ساختار دندان

حس خارش ممکن است به دلیل آسیب به دندان ها به وجود بیاید؛ برای مثال، آسیب رسیدن به دندان ها در سوانح رانندگی و یا  وزرش های رزمی.

هر آسیبی که به ساختار دندان ها وارد شود، می تواند احساسی مانند خارش را در بافت های اطراف و خود دندان ها به وجود بیاورد. ساختار دندان می تواند در بخش های مختلفی مانند ریشه، اعصاب و پالپ (pulp) دچار خرابی و آسیب شود.

دندان قروچه وساییدن دندان ها به همدیگر

برخی افراد گمان می کنند که خارش دندان هایشان به این دلیل است که در شب و در هنگام خواب، دندان هایشان را بر هم می سایند و فشار می دهند. این مسئله، صرفا تجربیات برخی افراد است و هنوز دلیل علمی قانع کننده ای برای ارتباط خارش دندان با ساییدن دندان ها بر هم، وجود ندارد.

عفونت داخل دهان

تحقیقات نشان می دهد که، در برخی موارد، حس خارش می تواند نشان دهنده وجود عفونت باکتریایی، ویروسی یا قارچی باشد. برای مثال، ویروس هرپس زونا باعث درد، سوزش و خارش در اعصاب می شود. این ویروس که عامل زونا هم هست، می تواند در صورت و دندان ها حس درد ایجاد کند. به این درد، ادنتالژیا (odontalgia) گفته می شود.

درمان خانگی برای رفع خارش دندان

بعضی از درمان های خانگی می توانند این مشکل را برطرف کنند. برای مثال، مکیدن یک تکه یخ در کاهش خارش نقش دارد. قرقره کردن محلول آب و نمک نیز، بی تاثیر نیست.

به کار گیری روش صحیح مسواک زدن و نخ دندان کشیدن، در حفظ سلامت دهان و دندان بسیار مهم است. به علاوه، رعایت بهداشت دهان از بروز عفونت ها و مشکلات جدی تر جلوگیری می کند.

ترک سیگار و تنباکو، از دیگر روش ها است؛ چراکه این دو باعث التهاب و در نتیجه خارش لثه ها و دندان ها می شوند. برای ترک کردن، می توانید با دندان پزشک خود مشورت کنید تا بهترین راه را به شما نشان دهد.

چه زمان باید برای خارش دندان به دندان پزشک مراجعه کنید؟

هر زمان که در بدن شما اتفاق جدیدی می افتد و یا نشانه های تازه ای می بینید، باید به آن دقت داشته باشید و سرسری از آن نگذرید. اگر لثه های شما دردناک شده اند، خون ریزی داشته اند و احساس خارش دارند، بهتر است به دندان پزشک مراجعه کنید. دندان پزشک با انجام معاینات تخصصی، علت این علائم را تشخیص می دهد و در صورت نیاز درمان را آغاز می کند.

علائمی که باید به آن ها توجه داشته باشید عبارتند از:

• تب
• ورم کردن
• عفونت

درمان کامل خارش دندان ها

درمان خارش، به علت ایجاد آن بستگی دارد و در شرایط مختلف، متفاوت است.

آلرژی

اگر خارش به دلیل حساسیت و آلرژی نسبت به یک ماده غذایی ایجاد شده باشد، بهتر است از خوردن این غذا پرهیز کنید. اگر آلرژی از نوع فصلی است، می توانید با مراجعه به پزشک و دریافت دارو، حساسیت خود را کنترل کنید.

تجمع پلاک

پلاک، ماده ای بی رنگ و چسبناک است که خیلی سریع بر روی دندان ها و لثه ها تجمع پیدا می کند. یکی از نشانه های تجمع پلاک، خارش لثه و دندان ها است. دندان پزشک باید قبل از این که پلاک سخت شود و به شکل کلکولوس (calculus) در بیاید، پلاک را از بین ببرد. اگر پلاک پاک نشود و از بین نرود، می تواند باعث پوسیدگی دندان و بیماری لثه شود. برای پیش گیری از تجمع پلاک و کلکولوس باید دندان ها را، حداقل دو بار در روز، با دقت مسواک زد و از نخ دندان استفاده کرد.

بیماری لثه یا پریودنتال

اگر دندان پزشک به شما بگوید که در خطر ابتلا به بیماری لثه هستید، باید دندان هایتان را بیشتر و بهتر مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. استفاده از دهانشویه های آنتی باکتریال نیز، می تواند مفید باشد.

عوارض جانبی برخی درمان های پزشکی

اگر پس از انجام یک عمل جراحی یا هر گونه درمان پزشکی یا دندان پزشکی، دچار خارش دندان شده اید، باید صبر کنید تا ناحیه دهان کاملا بهبود پیدا کند. پس از بهبودی، خارش به طور خود به خود از بین می رود. اگر خارش پس از مدتی قطع نشد، با دندان پزشک خود درباره قدم بعدی مشورت کنید.

آسیب ساختار دندان

اگر دندان های شما دچار آسیب شده اند، ابتدا باید برای بهبود آن ها دست به کار شوید. در بسیاری از موارد، دندان پزشک باید دندان ها را عصب کشی کند و یا روکش بگذارد. بازیابی سلامت دندان ها، خارش را متوقف می سازد.

دندان قروچه وساییدن دندان ها به همدیگر

اگر دندان هایتان را بر هم می سایید و فشار می دهید، بهتر است به دندان پزشک مراجعه کنید. روش های درمانی متعددی برای برطرف کردن این مشکل وجود دارد؛ از جمله استفاده از گارد دهانی (mouth guard).

جراحی هایی نیز، برای هم تراز کردن فک بالا و پایین وجود دارد. یکی از آن ها کرونوپلاستی (coronoplasty) است. تزریق بوتاکس هم می تواند در کاهش ساییدن دندان ها بر هم موثر باشد.

عفونت ها

به محض این که پزشک یا دندان پزشک، عفونتی را تشخیص بدهد، آنتی بیوتیک ها و داروهای گوناگونی برای کاهش درد، ورم و خارش تجویز می کند.

کلام آخر

حتی اگر تا به حال تجربه خارش دندان را نداشته اید، بهتر است وجود این مشکل را به خاطر داشته باشید. خارش دندان ها ممکن است علت خطرناکی نداشته باشد و پس از مدتی خود به خود از بین برود. اما در مواردی، خارش نشان دهنده وجود عفونت است. در این صورت، باید هر چه سریع تر نسبت به درمان عفونت اقدام کنید تا جلوی پیشرفت آن گرفته شود.

اگر دچار خارش دندان شده اید، با دندان پزشک خود در میان بگذارید تا او بتواند معاینات لازم را انجام دهد. پس از تشخیص علت خارش، می توان درمان را آغاز کرد.

پوسیدگی دندان (tooth decay)، فرآیند خراب شدن ساختمان دندان است که در نهایت می تواند باعث کرم خوردگی، آبسه و یا افتادن دندان شود. این فرآیند، در اثر رشد نوع خاصی از باکتری در پلاک  (dental plaque) آغاز می شود. این باکتری، قند موجود در غذا ها را به اسید تبدیل می کند. اگر به مرور زمان، پلاک و تارتار (tartar) در دهان تجمع پیدا کند، اسید تولید شده سبب خرابی دندان ها می شود. به همین دلیل است که رعایت بهداشت دهان و دندان نقش به سزایی در جلوگیری از پوسیدگی دارد.

پوسیدگی دندان، مراحل مختلفی دارد. در ادامه، این مراحل را بررسی و روش های درمانی را نیز معرفی می کنیم. همچنین، در مورد پیشگیری از بروز پوسیدگی، راهکار هایی را در اختیار شما می گذاریم.

 

مراحل پوسیدگی دندان

پلاک دندانی (dental plaque)، نقش مهمی را در ایجاد پوسیدگی ایفا می کند. پلاک لایه ای نازک و چسبناک است که سطح دندان ها را می پوشاند. همچنین، حاوی انواع مختلف باکتری ها، ذرات ریز غذا و بزاق دهان است.

اگر دندان ها به طور منظم تمیز نشوند، پلاک تجمع پیدا می کند و به تدریج سفت و سخت می شود. به پلاک سفت شده، تارتار (tartar) گفته می شود. حضور تارتار در دهان، شرایط بهتری را برای رشد باکتری فراهم می کند.

به طور کلی، پوسیدگی دندان پنج مرحله دارد که به شرح زیر است:

مرحله اول: از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان (initial demineralization)

خارجی ترین لایه دندان از بافتی به نام مینا (enamel) تشکیل شده است. مینا، سخت ترین ماده موجود در بدن است و قسمت اعظم آن را مواد معدنی تشکیل می دهد. اگر دندان برای مدت طولانی با اسید تولید شده از باکتری های پلاک، تماس داشته باشد، مینای دندان به تدریج مواد معدنی خود را از دست می دهد. با از دست دادن این مواد، لکه های سفید رنگی روی دندان پدیدار می شود. تشکیل این لکه های سفید از اولین نشانه های پوسیدگی دندان است.

مرحله دوم: پوسیدگی مینای دندان (enamel decay)

اگر فرآیند پوسیدگی متوقف نشود، مینای دندان بیشتر تجزیه می شود. لکه های سفید تغییر رنگ پیدا می کنند و کم کم قهوه ای می شوند. از آنجایی که مینا بسیار ضعیف شده، حفراتی کوچکی (dental caries) در دندان به وجود می آید. دندان پزشک می تواند این حفره ها را پر کند.

مرحله سوم: پوسیدگی عاج دندان (dentin decay)

عاج، لایه زیرین مینای دندان است. عاج دندان از مینا نرم تر است و به همین دلیل، نسبت به اسید حساسیت بیشتری دارد. اگر پوسیدگی به لایه عاج دندان برسد، با سرعت بیشتری شروع به پیشرفت می کند. همچنین، عاج دارای لوله هایی که به اعصاب دندان راه دارند. بنابراین، وقتی عاج دندان پوسیده شود، حساسیت دندان بالاتر می رود. برای مثال، خوردن یا نوشیدن غذا های سرد و داغ، باعث ایجاد درد و ناراحتی در دندان پوسیده می شود.

مرحله چهارم: تخریب پالپ دندان (pulp damage)

پالپ، داخلی ترین لایه دندان است و اعصاب و موی رگ های خونی را در بر می گیرد. اعصاب موجود در پالپ دندان، احساس را ایجاد می کنند. اگر پالپ صدمه ببیند، ملتهب و متورم می شود. از آن جایی که بافت های اطراف آن امکان گسترش و انبساط ندارند، پالپ متورم بر اعصاب فشار وارد می کند و باعث ایجاد درد و ناراحتی می شود.

مرحله پنجم: آبسه (abscess)

زمانی که پوسیدگی به پالپ دندان می رسد، باکتری می تواند ایجاد عفونت کند. افزایش التهاب در دندان باعث به وجود آمدن کیسه ای پر از چرک (pus) می شود که به آن آبسه (abscess) می گویند. آبسه دندان می تواند درد های شدیدی ایجاد کند. از دیگر نشانه های وجود آبسه می تواند تورم لثه و فک، تب و التهاب گره های لنفاوی گردن را نام برد.

آبسه دندان باید هر چه سریع تر درمان شود چراکه عفونت می تواند به استخوان های فک و دیگر بخش های صورت و گردن نیز، گسترش بیابد. در مواردی، برای درمان آبسه باید دندان پوسیده، کشیده شود.

پوسیدگی دندان در کودکان

کودکان هم ممکن است پوسیدگی دندان را تجربه کنند. در واقع، یکی از رایج ترین مشکلات مزمن کودکان، پوسیدگی دندان است. از آن جایی که مینای دندان های شیری کودکان، نازک تر و حساس تر از بزرگسالان است، امکان دارد کودکان بیشتر دچار پوسیدگی دندان شوند. از آن جایی که اسید تولید شده از مواد قندی، فرآیند پوسیدگی را آغاز می کند، باید میزان مصرف مواد شیرین در کودکان کنترل شود. همچنین، باید از سنین پایین طریقه صحیح نگه داری از دندان ها به کودکان آموزش داده شود. با این که دندان های شیری در نهایت می افتند، سالم نگه داشتن آن ها بسیار مهم است. دندان های شیری علاوه بر نقشی که در جویدن غذا و صحبت کردن دارند، جایگاه خود را برای دندان های دائمی سالم نگه می دارند. اگر دندان های شیری پوسیده شوند، دندان های دائمی نیز به درستی رشد نخواهند کرد.

روش های درمانی

روش درمانی برای هر مرحله از پوسیدگی متفاوت است.

از بین رفتن مواد معدنی مینای دندان (initial demineralization)

اگر درمان در این مرحله آغاز شود، دندان می تواند به طور کامل بهبود پیدا کند. برای درمان در این مرحله، از فلوراید (fluoride) استفاده می شود. درمان با فلوراید می تواند توسط دندان پزشک، در کلینیک انجام شود. فلوراید معمولا به صورت ژل یا وارنیش روی دندان مورد نظر قرار می گیرد. فلوراید، مینای دندان را تقویت می کند و مقاومت آن را در برابر اسید تولید شده از باکتری، بالا می برد. در بعضی خمیر دندان ها و همچنین آب لوله کشی نیز، مقداری فلوراید وجود دارد.

پوسیدگی مینای دندان (enamel decay)

در این مرحله از پوسیدگی، حفراتی در دندان تشکیل شده اند. درمان این مرحله شامل پر کردن این حفرات است. برای انجام این روش درمانی، دندان پزشک ابتدا با وسیله ای مخصوص، نواحی پوسیده شده را تمیز می کند. سپس، حفرات دندان از موادی مانند رزین، سرامیک یا آمالگام (amalgam) پر می شوند. این مواد معمولا به رنگ خود دندان هستند.

پوسیدگی عاج دندان (dentin decay)

عاج، نرم تر از مینای دندان است؛ بنابراین در این مرحله، پوسیدگی با سرعت بیشتری پیشرفت می کند. اگر تشخیص زود صورت بگیرد، می توان از پرکردگی برای درمان پوسیدگی استفاده کرد. اما در مواردی که خرابی دندان پیشرفته تر شده، روکش دندان گزینه بهتری برای درمان است.

روکش دندان (crown)، بر روی قسمتی از دندان که خارج لثه است، قرار می گیرد. قبل از قرار دادن روکش، قسمت پوسیده شده، برداشته می شود. برخی از نواحی سالم دندان هم ممکن است تراشیده شود تا روکش بهتر بر روی دندان قرار بگیرد.

تخریب پالپ دندان (pulp damage)

اگر پوسیدگی به پالپ دندان رسیده باشد، عصب کشی یا روت کانال (root canal) انجام می شود. در حین پروسه روت کانال، پالپ تخریب شده برداشته می شود. سپس، قسمت های پوسیده دندان تراشیده می شود و پرکردگی در محل مورد نیاز قرار می گیرد. در آخر، روکش دندان گذاشته می شود.

آبسه (abscess)

اگر آبسه دندانی به وجود آمده باشد، ابتدا عصب کشی انجام می شود. دندان پزشک، قسمت های عفونی را بر می دارد. در مواردی، ممکن است کار به کشیدن دندان بکشد. همچنین، آنتی بیوتیک هایی برای درمان آبسه تجویز می شوند. مصرف آنتی بیوتیک به کشته شدن باکتری ها کمک می کند.

پیشگیری

رعایت بهداشت دهان و دندان نقش مهمی در پیشگیری از پوسیدگی دارد. موارد دیگری که در حفظ سلامت دندان ها نقش دارند، عبارتند از:

• مراجعه منظم به دندان پزشک. دندان پزشک با معاینه دندان ها، می تواند خیلی سریع پوسیدگی را تشخیص دهد و آن را درمان کند. توصیه می شود که هر شش ماه یکبار، برای چکاپ و تمیز کردن دندان ها، به دندان پزشک مراجعه کنید.
• مسواک زدن. توصیه می شود که حداقل دو بار در روز دندان های خود را مسواک بزنید. به علاوه، می توانید از خمیر دندان های حاوی فلوراید استفاده کنید.
• کاهش مصرف مواد قندی در رژیم غذایی. بهتر است از مواد غذایی که مقدار زیادی قند دارند، کمتر استفاده کنید.
• تعداد میان وعده هایتان را کاهش دهید. با انجام این کار، قند به مقدار کافی در اختیار باکتری ها قرار نمی گیرد و اسید کمتری تولید می شود.

چه زمان باید به دندان پزشک مراجعه کرد؟

در مراحل نخست پوسیدگی دندان، فرد معمولا نشانه یا علامت خاصی را مشاهده نمی کند. برای همین است که مراجعه منظم به دندان پزشک تا این حد اهمیت دارد. دندان پزشک می تواند پوسیدگی دندان را، حتی در مراحل اولیه، تشخیص دهد و درمان را به موقع آغاز کند.

اگر یکی از دندان های شما حساس شده و یا دچار دندان درد شده اید، حتما به دندان پزشک مراجعه کنید. حساس شدن، احساس درد و التهاب لثه اطراف دندان می توانند از نشانه های وجود پوسیدگی باشند.

کلام آخر

پوسیدگی دندان، در اثر فعالیت باکتری موجود در پلاک ایجاد می شود. باکتری قند را به اسید تبدیل می کند و اسید تولید شده می تواند باعث خرابی دندان بشود. همانطور که گفته شد، پوسیدگی دندان پنج مرحله دارد و  روش درمانی برای هر مرحله، تا حدی متفاوت است. راه های زیادی برای پیشگیری از خراب شدن و پوسیدگی دندان وجود دارد. رعایت بهداشت دهان نقش به سزایی در پیشگیری ایفا می کند. مصرف کمتر مواد قندی و مراجعه منظم به دندان پزشک نیز، از موارد بسیار مهم هستند.

آیا تا به حال برای شما پیش آمده که پس از گاز زدن بستنی و یا خوردن یک قاشق سوپ، در دندان هایتان احساس درد و ناراحتی داشته باشید؟ اگر پاسخ شما مثبت است، بدانید که تنها نیستید. در مواقعی، حس درد در اثر خوردن غذاهای سرد و یا گرم، نشانه ی پوسیدگی دندان است. اما درد ایجاد شده در دندان می تواند به دلیل حساس بودن دندان نیز باشد.

حساسیت دندان و یا حساسیت عاج دندان (dentin hypersensitivity) بدین معنی است که در پاسخ به یک سری محرک ها مانند دمای سرد یا گرم، احساس درد و رنج در دندان ها ظاهر می شود. این حساسیت می تواند به صورت موقت و یا مزمن باشد. ممکن است یک دندان و یا چندین دندان را درگیر کند. ازیاد حساسیت در دندان ها به دلایل مختلفی به وجود می آید. در اکثر مواقع، با تغییر روتین بهداشت دهان و دندان می توان این مشکل را درمان کرد.

علائم حساس شدن دندان ها

افرادی که به ازیاد حساسیت دندان دچار هستند، در پاسخ به محرک هایی مشخص، در دندان هایشان احساس درد را تجربه می کنند. ممکن است درد در ریشه دندان ها حس شود. رایج ترین محرک ها عبارتند از:

• غذا و نوشیدنی داغ
• غذا و نوشیدنی سرد
• هوای سرد
• نوشیدنی و مواد غذایی شیرین
• نوشیدنی و مواد غذایی اسیدی
• آب سرد به خصوص در زمان شست و شوی دهان و دندان ها
• مسواک زدن و نخ دندان کشیدن
• دهانشویه های دارای الکل

این طور نیست که در هر بار مواجه شدن فرد با این محرک ها، حس درد در دندان ها ایجاد شود بلکه تنها در بعضی از مواقع این اتفاق می افتد. شدت درد نیز ثابت نیست و از بسیار کم تا بسیار شدید متغیر است.

حساسیت دندان به چه دلیل به وجود می آید؟

برخی افراد به طور طبیعی، به دلیل داشتن مینای نازک تر، دندان های حساس تری دارند. مینا (enamel)، لایه خارجی دندان است و از آن محافظت می کند. عواملی وجود دارند که می توانند باعث تخریب و نازک شدن مینا بشوند و عبارتند از:

• محکم مسواک زدن
• استفاده از مسواک بسیار زبر و خشن
• فشار دادن دندان ها بر روی هم
• خوردن غذاهای اسیدی به طور منظم

در برخی از مواقع، مشکلات دیگر در بدن می توانند ازیاد حساسیت دندان را به وجود بیاورند؛ برای مثال، رفلاکس اسید معده (GERD). در رفلاکس اسید معده، اسید از معده و مری به سمت بالا می آید و ممکن است با گذشت زمان، باعث تخریب مینای دندان شود. به علاوه، مشکلات و بیماری هایی که باعث استفراغ مکرر شوند نیز، می توانند مینای دندان ها را تخریب کنند.

تحلیل لثه (gum recession)، باعث نمایان شدن بخش هایی از دندان می شود که در حالت عادی در زیر لثه قرار می گیرند. بنابراین تحلیل لثه نیز در حساس شدن دندان ها نقش دارد.

پوسیدگی و شکستگی دندان، خالی شدن دندان های پرشده و یا کنده شدن روکش دندان باعث نمایان شدن عاج (dentin) و ایجاد حساسیت می شود. اگر یکی از موارد نام برده شده اتفاق بیفتد، فرد معمولا در یک ناحیه و یا حتی یک دندان احساس ناراحتی می کند (و نه در تمام دندان ها).

پس از انجام برخی از درمان های دندان پزشکی نیز، دندان ها ممکن است حساس شوند. برای مثال، ممکن است بیمار پس از پر کردن دندان ها، روکش گذاری و یا بلیچینگ (teeth bleaching) در دندان هایش حس درد داشته باشد. در این نوع حساس شدن نیز، تنها ناحیه ای از دهان و دندان ها درگیر می شود (و نه تمام دندان ها). این حساسیت پس از چند روز به صورت خود به خودی از بین خواهد رفت.

نحوه تشخیص حساسیت دندان

اگر برای اولین بار حساس شدن دندان را تجربه می کنید، حتما به دندان پزشک مراجعه کنید. دندان پزشک با معاینه دندان ها می تواند علت به وجود آمدن حساسیت را بفهمد. دندان پزشک با تماس دادن ابزار های مخصوص با دندان ها، میزان حساس بودن آن ها را می سنجد. همچنین، ممکن است نیاز به تهیه عکس رادیوگرافی باشد تا دندان پزشک بتواند به طور قطعی، از وجود پوسیدگی ها مطلع شود.

راه های درمان دندان حساس

اگر شدت حساسیت زیاد نباشد، می توان از درمان های خانگی و یا درمان های تخصصی آسان استفاده کرد. استفاده از خمیردندان های مخصوص دندان های حساس می تواند کمک کننده باشد. ترکیبات خاصی که در این خمیردندان ها وجود دارد از تاثیرگذاری محرک ها بر عصب دندان جلوگیری می کند.

بهتر است از دهانشویه های بدون الکل استفاده شود چراکه وجود الکل در دهانشویه می تواند حساسیت دندان را تحریک کند. استفاده از مسواک های نرم و مسواک زدن با ملایمت بیشتر، توصیه می شود.

رعایت موارد ذکر شده، پس از مدتی حساسیت دندان را کاهش می دهد. اگر این درمان های خانگی جواب ندادند، فرد باید با دندان پزشک خود، در مورد قدم بعدی، مشورت کند.

بیماری هایی که حساسیت دندان را تشدید می کنند

اگر بیماری دیگری حساسیت دندان را ایجاد کرده است، ابتدا باید نسبت به درمان آن بیماری اقدام کرد. هر چه درمان بیماری سریع تر صورت بگیرد بهتر است؛ چراکه با گذشت زمان، مینای دندان به تدریج تخریب می شود.

یکی از بیماری هایی که حساسیت دندان را تشدید می کند، رفلاکس اسید معده است که با مصرف داروهای کاهنده اسید درمان می شود.

تحلیل لثه نیز می تواند در حساسیت دندان تاثیر بگذارد. با ملایمت مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان و دندان از روش های درمانی تحلیل لثه است. در موارد حساسیت شدید و یا عقب رفتن زیاد لثه ها، ممکن است دندان پزشک از پیوند لثه (gum graft) برای درمان استفاده کند. در پیوند لثه، بافت نرم از سقف دهان برداشته می شود و بر روی قسمت های نمایان شده از ریشه دندان ها قرار داده می شود.

فشار دادن دندان های فک بالا و پایین روی هم، از عادت های بدی است که می تواند در حساس شدن دندان ها نقش داشته باشد. فرد باید با تمرین زیاد سعی کند تا این عادت را ترک کند. کاهش استرس و مقدار کافئین مصرفی، می تواند ترک این عادت را آسان تر کند. در مواردی، استفاده از گارد دهانی در طول شب توصیه می شود.

جمع بندی

اگر حساسیت دندان ها، غذا خوردن را برای شما مشکل کرده، بهتر است به دندان پزشک مراجعه کنید. به علاوه، خمیر دندان ها و دهانشویه هایی زیادی وجود دارند که می توانند حساسیت دندان را کاهش دهند. خود دندان پزشک نیز، خمیردندان های تخصصی تری را برای کنترل دندان های حساس تجویز می کند. در صورت ادامه دار شدن حساسیت دندان و یا تجربه علائم پوسیدگی و تخریب ریشه، باید سریعا دندان پزشک را از وضعیت خود مطلع سازید؛ تا در صورت نیاز، درمان آغاز شود. علائمی که باید به آن ها توجه کنید عبارتند از:

• درد ناگهانی دندان
• ایجاد حساسیت فقط در یک دندان
• احساس درد زیاد و شدید
• وجود لکه بر روی دندان
• احساس درد در هنگام جویدن یا گاز زدن