شکستگی دندان ها بر اثر عوامل مختلفی مانند جویدن غذاهای سخت، فشار دادن دندان ها بر روی هم و یا افزایش سن اتفاق می افتد. شکستن دندان، یکی از اصلی ترین دلایل از دست دادن دندان ها در کشور های پیشرفته است.

دلایل ایجاد ترک و یا شکستگی در دندان

عوامل مختلفی می توانند باعث این اتفاق شوند؛ از جمله:

• نیروی وارد شده به دندان ها در اثر فشردن دو فک بالا و پایین روی همدیگر.
• پر کردگی های بسیار بزرگ که باعث کاهش استحکام دندان می شوند.
• جویدن و گاز زدن مواد غذایی سفت مانند یخ، نواع آجیل و یا آبنات
• هر گونه ضربه ای که به دهان وارد شود؛ مثلا آسیب دیدن دهان و دندان ها در تصادفات رانندگی و ورزش های رزمی
• تغییرات ناگهانی دمای درون محوطه دهانی. برای مثال، خوردن غذایی بسیار سرد بلافاصله پس از خوردن غذای داغ
• کهولت سن می تواند احتمال شکستگی و ترک دندان ها را بیشتر کند. معمولا افراد بالای 50 سال، بیشتر دچار ترک و شکستگی دندان می شوند.

انواع ترک خوردگی دندان

ترک هایی که در دندان ها ایجاد می شوند، یکی از حالات زیر را دارند:

ترک خطی (craze line)

این نوع از ترک، به صورت خط های بسیار کوچک در سطح مینای دندان (enamel) است. مینا، لایه سختی است که دندان را پوشانده است. این ترک خوردگی ها دردی را ایجاد نمی کنند و نیاز به درمان ندارند.

شکستگی کاسپ دندان (fractured cusp)

این گونه از شکستگی، معمولا در اطراف پر کردگی های دندان رخ می دهد و در اکثر موارد، تاثیری بر پالپ دندانی (pulp) ندارد. پالپ، قسمت نرم و مرکزی دندان است که شامل اعصاب، بافت پیوندی و مویرگ های خونی می شود. از آن جایی که شکستگی کاسپ دندان، پالپ را درگیر نمی کند، باعث ایجاد درد نمی شود.

شکستگی یا ترکی که تا خط لثه (gum line) ادامه می یابد

اگر ترکی به صورت عمودی در دندان به وجود بیاید ولی به خط لثه نرسیده باشد، می توان آن را درمان کرد و دندان را نجات داد. اما، زمانی که ترک عمودی دندان به خط لثه رسیده باشد، معمولا تنها راه کشیدن دندان است. به هر حال، در صورت مشاهده ترک یا شکستگی عمودی در دندان، باید سریعا به دندان پزشک مراجعه کرد. هر چه سریع تر اقدام بکنیم، احتمال درمان و نجات دندان بیشتر می شود.

شکستن دندان به صورت کامل ( دو تکه شدن دندان)

در این نوع از شکستگی، ترک ایجاد شده تا زیر خط لثه ادامه پیدا می کند. در واقع، دندان به دو قسمت جدا تقسیم می شود. در چنین مواردی، احتمال نجات کل دندان بسیار کم است و دندان پزشک می تواند تنها بخشی از دندان را نجات دهد.

شکستگی عمودی ریشه (vertical root fracture)

شکستگی عمودی ریشه با ایجاد ترکی در زیر خط لثه آغاز می شود. این ترک، با گذشت زمان بزرگ و بزرگ تر می شود. این اتفاق معمولا نشانه و علامتی ندارد؛ مگر در مواقعی که دندان دچار عفونت می شود. در این نوع از شکستگی نیز، ممکن است مجبور به کشیدن دندان شویم.

علائم شکستگی و ترک دندان

برخی از شکستگی ها ممکن است هیچ علامتی به همراه نداشته باشند. با این حال، برخی نشانه هایی که ممکن است در اثر ترک خوردن دندان ها دیده بشوند، عبارتند از:

• احساس درد در هنگام جویدن و یا گاز زدن.
• حساسیت زیاد دندان ها نسبت به گرما، سرما و یا شیرینی.
• درد های دندانی که بدون دلیل به وجود می آیند.
• التهاب و ورم لثه در اطراف دندانی که دچار شکستگی شده است.

نحوه تشخیص

عکس های رادیوگرافی (X-rays) ترک های دندانی را مشخص نمی کنند. همچنین، شکستگی دندان در بسیاری از افراد بدون علامت است. به همین دلیل، دندان پزشک برای تشخیص اعمال زیر را انجام می دهد:

• دندان پزشک از بیمار در مورد سوابق دندانی اش سوال می کند. برای مثال، دانستن این که بیمار غذاهای سفت زیادی مصرف می کند و یا این که فرد دندان هایش را بر روی هم فشار می دهد، می تواند به دندان پزشک کمک کند.
• معاینه دندان ها به صورت دقیق و به وسیله لنز های مخصوص. با انجام این کار، دندان پزشک می تواند کوچک ترین ترک های موجود در دندان ها را ببیند.
• استفاده از یک اکسپلورر دندانی (dental explorer) برای یافتن هر گونه شکستگی در سطح دندان ها.
• رنگ کردن دندان ها با رنگ های مخصوص. در این روش، رنگ روی دندان باعث می شود تا شکستگی ها خود را بیشتر نشان دهند.
• معاینه لثه ها برای یافتن هر گونه التهاب و تورم. التهاب لثه می تواند نشانگر وجود ترک های عمودی در دندان باشد.
• تهیه عکس رادیوگرافی. عکس، ترک ها را مشخص نمی کند اما می توان به وسیله آن از سلامت پالپ دندان مطلع شد. مشاهده هر گونه مشکل در رابطه با سلامت پالپ دندانی می تواند نشانگر وجود ترک یا شکستگی باشد.
• دندان پزشک ممکن است از بیمار بخواهد تا شئ ای را گاز بگیرد. اگر فرد پس از گاز گرفتن احساس درد بکند، می تواند نشانه ای از وجود شکستگی و یا ترک باشد.

روش های درمانی

روش درمانی که در نهایت انتخاب می شود، به اندازه ترک، محل آن، علائم ایجاد شده و ادامه یافتن آن تا زیر خط لثه بستگی دارد. روش های درمانی رایج عبارتند از:

باندینگ (bonding)

در روش باندینگ، دندان پزشک با استفاده از رزین پلاستیکی، ترک و شکستگی ایجاد شده را پر می کند. با انجام این کار، ظاهر و عملکرد دندان به حالت عادی باز می گردد.

روکش (crown)

روکش دندان، ابزاری مصنوعی از جنس چینی و یا سرامیک است. روکش بر روی دندانی که خراب شده است، قرار می گیرد. قبل از گذاشتن آن، دندان پزشک مقداری از مینای دندان را می تراشد تا برای روکش جای کافی وجود داشته باشد. ابتدا مدلی از روی دندان مورد نظر تهیه می شود. سپس این مدل به آزمایشگاه های مخصوصی برای ساخت روکش می رود. رنگ آن نیز مطابق با دندان های فرد انتخاب می شود. این پروسه، چند هفته طول می کشد. در آخر، دندان پزشک روکش را بر روی دندان ترک خورده، قرار می دهد. با مراقبت های درست، روکش تا مدت بسیار طولانی سالم باقی می ماند.

با پیشرفت تکنولوژی، بعضی از دندان پزشک ها می توانند روکش های چینی را ، در زمانی کوتاه، در کلینیک و یا مطب خود بسازند.

عصب کشی (root canal)

زمانی که شکستگی به پالپ دندان رسیده باشد، دندان پزشک متخصص معمولا عصب کشی را پیشنهاد می دهد. در عصب کشی، پالپ آسیب دیده برداشته می شود و استحکام دندان افزایش می یابد. انجام این پروسه از بروز عفونت و ضعیف تر شدن جلوگیری می کند.

کشیدن دندان

اگر ساختار کلی دندان، اعصاب و ریشه های زیر آن آسیب دیده باشند، تنها راه کشیدن دندان است.

در چه مواقعی نیازی به درمان نیست؟

بسیاری از افراد، بر روی دندان های خود ترک های ریز و مویی شکل دارند. اگر این ترک ها، در ظاهر دندان تاثیر نداشته باشند و دردی هم برای فرد ایجاد نکنند، نیازی به انجام درمان نیست. با این حال، در صورت مشاهده هر گونه ترک و یا شکستگی در دندان ها، بهتر است به دندان پزشک مراجعه شود. سپس، دندان پزشک تصمیم می گیرد که نیاز به درمان هست یا نه.

ترک خوردن دندان ها چه مشکلاتی را به وجود می آورد؟

از مهم ترین مشکلاتی که در پی شکستگی دندان ایجاد می شود، عفونت است. عفونت می تواند به استخوان ها و لثه ها نیز گسترش پیدا کند. از جمله علائم عمونت دندانی (آبسه دندان)، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تب
• احساس درد در هنگام جویدن
• التهاب لثه ها
• ازیاد حساسیت نسبت به گرما و سرما
• حساس شدن غدد گردنی
• بوی بد دهان

در صورت ایجاد آبسه، دندان پزشک ابتدا چرک را خالی می کند و سپس آنتی بیوتیکی را برای از بین بردن باکتری ها تجویز می کند.

مراقبت های لازم و جلوگیری

امکان درمان دندان های ترک خورده و یا شکسته، در خانه وجود ندارد. اما می تواند با رعایت برخی موارد از بروز این مشکل جلوگیری کرد. دندان های قوی و مستحکم، کمتر دچار شکستگی می شوند. به همین دلیل، باید به بهداشت دهان و دندان اهمیت زیادی داد. حداقل دو بار در روز، مسواک بزنید و نخ دندان بکشید. همچنین، باید هر شش ماه، برای چکاپ، به دندان پزشک مراجعه کنید. از جویدن غذاهای بسیار سفت بپرهیزید. در هنگام انجام ورزش های رزمی، از گارد دهانی استفاده کنید.

اگر احساس می کنید که یکی از دندان هایتان شکسته است، دهانتان را با آب گرم بشویید. از کمپرس یخ استفاده کنید تا لثه اطراف دندان ملتهب نشود. می توانید از مسکن های ضد التهاب مانند ایبوپروفن استفاده کنید. بهتر است هرچه سریع تر به دندان پزشک مراجعه کنید تا در صورت نیاز درمان را آغاز کند.

کلام آخر

بسیاری از افراد، در طول زندگی خود، شکستگی دندان را تجربه می کنند. خوشبختانه روش های درمانی متعددی برای این مشکل وجود دارد. پس از درمان، دندان از لحاظ ظاهر و عملکرد به حالت عادی خود باز می گردد. همان گونه که یک استخوان شکسته، هیچ گاه به حالت اولیه خود باز نمی گردد، دندان ترک خورده و شکسته نیز به صد درصد سلامت خود بر نمی گردد. با این حال، درمان هر چه زود تر انجام شود، احتمال نجات دندان افزایش می یابد و شانس بروز عفونت کم می شود.

اصول مراقبت از دندان ها

برای داشتن دندان هایی سالم، باید همواره در مراقبت از آن ها کوشید. حتی اگر فردی به طور ژنتیکی، از دندان هایی سفید و مرتب برخوردار باشد، باید هر روز با دقت تمام، آن ها را تمیز کند و به سلامت آن ها توجه داشته باشد. در مراقبت درست از دندان ها، استفاده از محصولات با کیفیت و همینطور داشتن عادت های صحیح، بسیار اهمیت دارد.

شب ها، قبل از خواب، حتما مسواک بزنید

همواره توصیه می شود که حداقل روزی 2 بار دندان ها را مسواک بزنید. با این حال، افراد زیادی هنوز به مسواک زدن قبل از خوابیدن اهمیت نمی دهند و در بسیاری از مواقع فراموش می کنند. مسواک زدن قبل از خواب، جرم ها و پلاک هایی را که در طول روز، در اطراف دندان ها جمع شده اند، از بین می برد.

باید به روش صحیح مسواک بزنید

روش مسواک زدن نقش مهمی در سلامت دندان ها دارد. در واقع، مسواک زدن با روش نادرست به اندازه مسواک نزدن، برای دندان ها خطرناک است. باید مسواک را خیلی آرام، به طور دورانی بر روی دندان ها حرکت دهیم تا پلاک (plaque) و جرم تجمع یافته از بین بروند. اگر پلاک در دهان باقی بماند، با گذشت زمان سخت و سفت می شود و کلکولوس (calculus) را ایجاد می کند. باقی ماندن پلاک و کلکولوس در دهان از دلایل اصلی ابتلا به بیماری های لثه است.

تمیز کردن زبان را فراموش نکنید

پلاک می تواند روی زبان تجمع پیدا کند که باعث بوی بد دهان می شود. همچنین، جمع شدن پلاک و جرم روی زبان، ریسک ابتلا به بیماری های مختلف مربوط به دهان و دندان را افزایش می دهد. در حین مسواک زدن، باید با ملایمت مسواک را روی زبان نیز حرکت دهیم تا تمیز شود.

از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کنید

در انتخاب خمیردندان، فاکتور های مهم تری از بو و طعم آن نیز وجود دارند. توصیه می شود حتما از خمیردندانی استفاده کنید که حاوی فلوراید (fluoride) باشد. در سال های گذشته، فلوراید، به دلیل تاثیرات منفی که می تواند روی سلامت عمومی فرد داشته باشد، زیر ذره بین قرار گرفته است؛ اما اهمیت این ماده در حفظ سلامت دندان ها همچنان غیرقابل انکار است. فلوراید، در جلوگیری از پوسیدگی، نقش کلیدی دارد و با جرم های ایجاد کننده پوسیدگی مبارزه می کند. به علاوه، این ماده، مانند سد محافظتی برای دندان ها عمل می کند.

به کشیدن نخ دندان به اندازه مسواک زدن اهمیت دهید

بسیاری از کسانی که به طور منظم و صحیح دندان های خود را مسواک می زنند، استفاده از نخ دندان را ضروری نمی دانند و در برنامه روزانه خود جای نمی دهند. کشیدن نخ دندان، ذرات غذایی را که در میان دندان ها گیر افتاده اند، بیرون می کشد و بدین گونه باعث تمیزی بیشتر دندان ها می شود. به علاوه، استفاده از نخ دندان، گردش خون در لثه ها را افزایش می دهد و از این رو، تاثیر مثبتی بر لثه دارد. همچنین، تجمع پلاک را کاهش می دهد و از التهاب بافت نرم دهان جلوگیری می کند. توصیه می شود که حداقل روزی 1 مرتبه از نخ دندان استفاده کنید.

اجازه ندهید سختی های نخ دندان کشیدن، جلوی کار شما را بگیرد

برای بسیاری از افراد، استفاده از نخ دندان کار دشواری است؛ مخصوصا برای کودکان و افراد سالخورده. خوشبختانه، در سال های اخیر، ابزارهای جدیدی به بازار آمده است که به عنوان نخ دندان عمل می کنند و در عین حال، استفاده از آن ها بسیار آسان است. می توانید این ابزار ها را از داروخانه های اطرافتان تهیه کنید.

استفاده از دهانشویه توصیه می شود

سال ها است که استفاده از دهانشویه به مردم توصیه می شود؛ اما بسیاری، همچنان از آن استفاده نمی کنند. دهانشویه ها فواید زیادی برای بهداشت دهان و دندان دارند. برای مثال، مقدار اسید را در دهان کاهش می دهند، سطوحی را که مسواک به آن ها دسترسی ندارد تمیز می کنند و مواد معدنی سطح دندان ها را احیا می کنند. به خصوص در کودکان و افراد سالخورده که ممکن است به درستی از مسواک و نخ دندان استفاده نکنند، دهانشویه می تواند کمک کننده باشد.

از آنجایی که این محلول های شست و شوی دهان، انواع مختلفی دارند، بهتر است که از دندانپزشک خود در مورد دهانشویه ای که برای شما مناسب تر است، مشورت بگیرید.

در طول روز، به اندازه کافی آب بنوشید

نوشیدن آب به اندازه کافی، برای حفظ سلامت عمومی بدن ضروری است و در حفظ بهداشت دهان و دندان نیز نقش اساسی دارد. توصیه می شود برای جلوگیری از فراموشی، بعد از هر وعده غذایی آب بنوشید. آب، باعث شسته و کنده شدن مواد چسبناک و اسیدی از سطح دندان ها می شود و با این کار به حفظ بهداشت دندان ها کمک می کند.

سبزیجات و میوه های ترد را در برنامه غذایی خود قرار دهید

بدیهی است که خوردن غذاهای آماده و فست فود آسان تر است؛ اما این غذاها آسیب زیادی به دندان ها وارد می کنند. غذا های تازه و ترد، فیبر بیشتری دارند و برای سلامت دندان ها مفید هستند. به پدر و مادر ها توصیه می شود که فرزندان خود را به خوردن غذاهای تازه و ترد عادت دهند. همچنین غذاهایی که به جویدن بیشتری نیاز دارند، برای سلامت دندان ها فواید زیادی دارند.

از مواد غذایی شیرین و اسیدی به میزان محدود استفاده کنید

مواد قندی، در دهان تبدیل به اسید می شوند که می تواند مینای دندان را تخریب کند. مواد اسیدی می توانند باعث پوسیدگی دندان بشوند. میوه های اسیدی، چای و قهوه نیز، می توانند باعث فرسایش مینای دندان شوند. برای همین، باید به مقدار محدود و حساب شده ای از این مواد در رژیم غذایی استفاده کرد.

حداقل 2 بار در سال ، برای چکاپ، به دندانپزشک خود مراجعه کنید

عادت های روزانه هر فرد در کیفیت بهداشت دهان و دندان وی نقش به سزایی دارد. با این حال، حتی کسانی که به بهترین شکل ممکن از دندان های خود مراقبت می کنند، باید به طور منظم به دندانپزشک مراجعه کنند. هر شخص، حداقل 2 بار در سال باید برای جرمگیری و چکاپ، به دندانپزشک معتمد خود رجوع کند. دندانپزشک علاوه بر از بین بردن کلکولوس (calculus) و درمان پوسیدگی دندان ها، بیمار را از مشکلاتی که احتمال دارد برای دندان ها و لثه هایش پیش بیاید، مطلع می کند تا فرد بتواند با دقت بیشتری به مراقبت از دندان هایش بپردازد.

رعایت نکاتی که در این مقاله گفته شده است، می تواند در سلامت دندان ها تاثیر به سزایی داشته باشد. انجام این پیشنهادات کار سخت و وقتگیری نیست و هر کسی می تواند این پیشنهادات را در برنامه خود قرار دهد.